เรียนรู้คุณค่าแห่งชีวิต| ‘เชื่อมโยงกับจักรวาล ด้วยงานอาสา’ : ดร.สรยุทธ รัตนพจนารถ

      ผมเชื่อว่า ถึงแม้จะไม่ใช่ทุกคนที่ทำได้แต่คนส่วนใหญ่ก็คงมีความปรารถนาที่จะทำอย่างนั้น แน่นอนว่าเงื่อนไขของแต่ละคนอาจจะไม่ได้เอื้อให้เขาเลือกได้มากนัก ผมอาจจะเป็นคนหนึ่งที่เผอิญมีโอกาสดีในชีวิตหลายอย่าง เรียนค่อนข้างโอเค ได้ทุนจากรัฐบาลไทยส่งเสียให้เรียนฟรีตั้งแต่ ม.4 จนเรียนจบมัธยมปลาย จบปริญญาตรี แล้วก็ส่งต่อจนเรียนจบปริญญาเอก อาจจะพูดได้ว่ามีโอกาสในการเลือกกำหนดชีวิตตัวเองตั้งแต่เด็กๆ ด้านหนึ่งก็เหมือนถูกกำหนดกรอบเอาไว้ว่าต้องไปแบบนี้ แต่อีกด้านหนึ่งก็คือเราเลือก เมื่อเราได้ตัดสินใจเลือกแล้วเราเต็มที่กับสิ่งนั้น เรารู้สึกว่าชีวิตนี้มันเป็นของเราร้อยเปอร์เซ็นต์ ในแง่ที่ว่าเราเป็นผู้กำหนดสิ่งที่มันเกิดขึ้น แล้วเราก็มีความรับผิดชอบกับชีวิตนี้อย่างเต็มที่

      ผมจึงรู้สึกว่า ชีวิตนี้มีความรุ่มรวย ภาษาอังกฤษเรียกว่า abundance คือ เต็มไปด้วยความรุ่มรวย อุดมสมบูรณ์ โอกาส จึงรู้สึกว่าเป็นความรับผิดชอบของเราที่จะต้องส่งคืนอะไรให้กับโลก เหมือนกับแนวคิดของฝรั่งเศสที่ว่า noblesse oblige ถ้ามองแบบโครงสร้างทางสังคม อาจจะบอกว่าต้องส่งคืนให้กับประเทศ ให้กับรัฐบาลที่ให้ทุนเรามา แต่ผมรู้สึกว่ามันยิ่งใหญ่ไปกว่าความเป็นรัฐชาติหรือความเป็นประเทศ ผมรู้สึกว่าต้องตอบแทน อะไรให้กับโลก ให้กับจักรวาล

      ดังนั้น ตอนที่ผมทำวิทยานิพนธ์ปริญญาเอก ผมจึงคิดว่าด้วยโจทย์ที่มีอยู่เต็มจักรวาล เราควรจะเลือกทำโจทย์วิจัยอะไร เผอิญชีวิตผมได้มีโอกาสเจอครูบาอาจารย์ที่ดีๆ อย่าง อ.เสน่ห์ จามริก, อ.ประเวศ วะสี, อ.ระพี สาคริก, อ.วิสุทธิ์ ใบไม้ หรือแม้แต่ตอนไปเรียนต่อที่มหาวิทยาลัยเยล สหรัฐอเมริกา ก็ได้ไปเจอนักคิดระดับโลกจำนวนมาก ทำให้เรารู้สึกว่า ถ้าเรามีโอกาสตั้งคำถามอะไรบางอย่าง ซึ่งมันเกิดประโยชน์กับตัวเองและเกิดประโยชน์กับโลกจริงๆ เราจะถามอะไร ซึ่งผมรู้สึกว่ามันมหัศจรรย์มาก เพราะคำถามในโลกนี้มีเท่ากับจำนวนอนันต์ เราถามได้ทุกเรื่อง ทั้งเรื่องอาหาร เรื่องหมาแมว ความเป็นอยู่ เรื่องทฤษฎี เรื่องสี ดนตรี อาชีพ เงิน เศรษฐกิจ ฯลฯ แต่ถ้าเราจะได้ถามคำถามเพื่อจะหาคำตอบของหนึ่งคำถามนั้น เราจะถามอะไร ผมจึงเลือกตั้งโจทย์วิทยานิพนธ์ว่า เราจะสร้างกระบวนการเรียนรู้ในคนได้อย่างไร ซึ่งโจทย์นี้ต้องกลับไปเริ่มต้นที่ครู ว่าครูจะเป็นผู้สร้างความรู้ได้อย่างไร เพราะเมื่อเราอยากให้นักเรียนสร้างความรู้ได้เอง ครูต้องสร้างความรู้ด้วยตนเองเป็นเสียก่อน จากโจทย์นี้ผมพบว่า กระบวนการที่คนเราจะสร้างความรู้นั้นน่าทึ่งมาก จาก how teachers learn ไปสู่ how children learn และ how people learn และจากโจทย์ที่ว่า มนุษย์เรียนรู้ได้อย่างไร เราไปเจออีกโจทย์หนึ่งว่า ถ้ามนุษย์จะเรียนรู้ มนุษย์ควรเรียนรู้อะไร ซึ่งเป็นคำถามที่ยิ่งใหญ่ยิ่งกว่า ไปจนถึงกระทั่งว่า แล้วความรู้ที่โลกต้องการคืออะไร ซึ่งยิ่งใหญ่และน่าทึ่งมาก

     งานอาสาก็โผล่มาตามรายทางเหล่านี้ ผมเชื่อว่า งานอาสาเป็นโอกาสที่ทำให้คนได้ไปเจอว่าแล้วฉันควรจะรู้อะไร แล้วโลกควรจะรู้อะไร เพราะว่างานอาสาเป็นงานปลายเปิด ถ้าเราเรียนอยู่ในโรงเรียนหรือมหาวิทยาลัย วิชาที่เราได้เรียนก็จะเป็นวิชาที่กึ่งๆ บังคับหรือเป็นวิชาที่เราได้เลือกบ้าง เช่น คณิตศาสตร์ สังคม ชีววิทยา ฯลฯ แต่งานอาสาเป็นงานที่เราต้องเลือกเอง เราจะเลือกทำอะไรก็ได้ ทำงานกับหมาแมว ทำงานอาสากับเด็ก สตรี เยาวชน ทำงานกับผู้สูงอายุ ความเท่าเทียมกัน ทำเรื่องกฎหมาย สิ่งแวดล้อม ร้อยแปดพันเก้า เราเลือกเองได้ มันคือการเรียนรู้ตลอดชีวิตของเราเอง

      สาเหตุที่ระยะหลังผมมาทำงานส่งเสริมงานอาสาก็เพราะว่าเป็นช่องทางให้คนเกิดการเรียนรู้ตลอดชีวิต เพราะเมื่ออยู่ในมหาวิทยาลัยหรือในโรงเรียน ชีวิตของเราถูกแบ่งออกเป็นช่องๆ ช่องละ 50 นาที อีก 10 นาทีเอาไว้เดินเปลี่ยนชั้นเรียน แต่ว่าชีวิตจริงไม่ได้เป็นช่องๆ แบบนี้ หากชีวิตคือการเรียนรู้แบบองค์รวม แต่ละคนควรจะได้เลือกวิชาเรียนของตัวเอง ซึ่งในงานอาสา คนก็ได้เลือกวิชาเรียนของตัวเอง เช่น ฉันเลือกที่จะไปปลูกปะการัง หรือฉันจะไปล้างกรงเสือ ฉันจะไปเย็บถุงผ้าให้ผู้ป่วย ฉันจะไปนวดเด็ก ทั้งหมดมันคือวิชาที่เขาเลือก